Toe Bisj-wat?

Toe Bisjwat is het Joodse nieuwjaar voor de bomen. De naam is niet echt een toppunt van originaliteit, want het betekent letterlijk “de vijftiende Sjewat”, omdat de feestdag valt op de 15e dag van de Joodse maand Sjewat. (Hoi, komen jullie gezellig eten voor 25e december?). Maar wat is Toe Bisjwat precies? En hoe vier je Toe Bisjwat?

Wat is Toe Bisjwat?

Om te beginnen vroegen we het voor je aan rabbijn Menachem Evers.

Waar komt Toe Bisjwat vandaan?

De oorsprong van het nieuwjaar van de bomen vinden we al in de Tora, in Wajikra 19:23 om precies te zijn. Daar lezen we wanneer je een boom plant, je de eerste drie jaar geen vruchten van deze desbetreffende boom mag eten. “Wanneer jullie eenmaal in het land zijn dat ik jezal geven en daar vruchtenbomen plant, moet je de eerste vruchten laten hangen. De eerste drie jaar moet je de vruchten laten hangen en mag je er niet van eten.”

Voor één boom kan je natuurlijk nog best onthouden wanneer je ‘m geplant hebt. Maar hoe doe je dat wanneer je een hele boomgaard hebt met bomen die allemaal op een andere dag geplant zijn? Veel makkelijker is natuurlijk om één dag in het jaar af te spreken waarop de boom een dag ouder wordt. Dat vonden de rabbijnen uit de tijd van de Misjna ook, en daarom besloten ze dat de 15e van de maand Sjewat voortaan het nieuwjaarsfeest van de bomen zou zijn. Dat staat allemaal in Rosj Hasjana 1:1, waar we ook nog lezen over drie andere nieuwjaren op de Joodse kalender, namelijk voor het regeringsjaar van de koning, voor de kalender, en voor het afdragen van dieren aan de tempel. Rabbijn Joram Rookmaaker noemt Toe Bisjwat dan ook wel het begin van het Joodse belastingjaar:

Kabbala

In de 16e eeuw vormde zich een groep kabbalisten (niet het soort Kabbala dat je kent van Madonna) rondom de inmiddels beroemde mystieke rabbijn Yitzchak Luria in Tsfat. Deze groep kabbalisten hebben ontzettend veel innovaties aangebracht in de Joodse traditie. Zij brachten aanpassingen aan in de liturgie, en bedachten de kabbalat sjabbat en het gebruik van het lecha dodi, twee dingen die inmiddels niet meer uit de Joodse traditie weg te denken zijn. Een innovatie van deze groep kabbalisten die je misschien nog niet kende is de Toe Bisjwat seider, die je waarschijnlijk wél kent van Pesach. De kabbalisten vierden op deze manier de levensboom (Ets Chajiem), een belangrijk concept in de mystieke leer van de kabbalisten. De oude dag werd op die manier nieuw leven ingeblazen en van nieuwe betekenis voorzien.

Zionisme

Het zionisme heeft weer een nieuwe draai gegeven aan de betekenis van Toe Bisjwat. Toen de eerste pioniers eind 19e eeuw begin 20e naar het toenmalig mandaatgebied Palestina kwamen was een groot deel van het land niet zo groen als dat het nu is. Het Joods Nationaal Fonds, opgericht in 1901 om landaankopen te financieren voor de Joodse gemeenschap in Palestina, organiseerde daarom jaarlijks op Toe Bisjwat ceremonies waarbij bomen geplant werden. Dat was enerzijds een manier om het dorre land te vergroenen, en paste tegelijkertijd goed in de zionistische ideologie die de jonge pioniers weer verbinding wilden laten maken met het thuisland. Op deze manier zouden zij beter geworteld raken, letterlijk, in het land waar zij hun toekomst bouwden. Het planten van bomen werd op die manier hét symbool van de wederopleving van Joods leven in het land Israël, en Toe Bisjwat werd van een kleine Joodse feestdag tot een hoogtepunt in de Joodse kalender gemaakt.

21e eeuw

En zo krijgt een oude feestdag in elke tijd weer een nieuwe betekenis. In de 21e eeuw gebeurt dat ook, en wordt Toe Bisjwat vaak gezien als de dag waarop ecologie en de zorg voor de natuur centraal staat. Het is bij uitstek dé dag om je bijvoorbeeld bezig te houden met botanica, of om na te denken over wat je kan doen voor de natuur en het milieu. Of om gewoon eens wat meer te leren over hoe wonderlijk de natuur soms werkt. Wist je bijvoorbeeld dat bomen met elkaar kunnen communiceren? Ecoloog Suzanne Simard deed 30 jaar lang onderzoek in de Canadese bossen en weet hier alles van:

Wie wat dieper in de ecologie wil duiken kan eens kijken naar het begrip van eco-kasjroet. Rabbijn Clary Rooda schreef haar rabbinale scriptie over dit onderwerp, en laat zien dat zorgen voor de wereld en de natuur ook in ons eten kan terugkomen. Lees hier een artikel in JoodsNu.

Hoe vier je Toe Bisjwat?

Genoeg van de achtergronden, hoe vier je eigenlijk Toe Bisjwat? We vroegen het aan onze twee rabbijnen

Je zou ook mee kunnen doen aan deze mooie activiteit van Oy Vey, die op Toe Bisjwat zwerfafval gaan opruimen in het Vondelpark. Wat je natuurlijk ook zou kunnen doen is de eerder beschreven Toe Bisjwat seider te houden met een aantal vrienden. Meer over hoe je dat doet vind je hier. Maar je kan natuurlijk ook gewoon een mooie boswandeling maken, een bezoekje brengen aan de Hortus, of in de achtertuin een boom gaan knuffelen. Dat laatste is in deze tijden van lockdown waarin veel mensen last hebben van ‘huidhonger’ ook nog eens super goed voor je, zo betogen deze boswachters. Of plant een boom vanuit huis door gebruik te maken van de zoekmachine ecosia.

Wat nog meer?

Muziek hoort óók bij Toe Bisjwat, er zijn speciale Toe Bisjwat-liedjes die vooral voor kinderen erg leuk zijn. Als je onze filmpjes hebt gekeken komt deze waarschijnlijk inmiddels je strot uit:

Maar wist je dat er ook een Nederlandse tekst op het nummer bestaat? 
Amandelbloesems bloeien, de zon begint te groeien. Vogels zingen vrolijk blij, ’t is weer Toe Bisjwat voor mij. Toe Bisjwat is gekomen, ’t is weer bomenfeest. Toe Bisjwat is gekomen, ’t is weer bomenfeest!

En als we toch in de Nederlandse bomenliedjes zitten, hebben we er nog wel een voor je

Tot slot nog een mooie levensles van Reb Menachem over hoe te groeien in je eigen leven: