Poeriem

Poeriem! We noemen het in het Nederlands ook wel ‘lotenfeest’. Poeriem is namelijk het Hebreeuwse woord voor loten. Wat die loten allemaal met Poeriem te maken hebben, dat lees je in het verhaal van Poeriem. (hint: iets met een vervelende man die het lot liet bepalen op welke dag hij de Joden wilde vermoorden). Maar je kent Poeriem waarschijnlijk vooral van het verkleden en misschien ook van de drank die op deze feestdag rijkelijk mag (of misschien wel moet) vloeien. Maar er is nog veel meer te vertellen over Poeriem. Je leest het allemaal op deze pagina.

Het Poeriemverhaal

Poeriem speelt zich af in de stad Sjoesjan in het Perzische rijk. De koning van dat Perzische rijk, Achasjwerosj, had een eerste minister die Haman heette. Deze eerste minister was boos op de Joden omdat hun leider, Mordechai, niet voor hem wilde buigen. Haman bedacht een plan om alle Joden te vermoorden, zo boos was hij. De dag waarop dat zou moeten gebeuren bepaalde hij door Poeriem, een soort lootjes, te trekken. Maar gelukkig had de koning net een nieuwe vrouw, koningin Esther. Esther heette eigenlijk Hadassah en was het nichtje van Mordechai. Esther had eigenlijk niet aan de koning verteld dat zij Joods was. Maar, toen zij van haar oom hoorde van het plan van Haman besloot zij dat toch maar aan de koning te onthullen en hem te vragen om het plan van Haman te stoppen. En dat lukte gelukkig, zodat alle Joden gered werden. Eind goed al goed. en daarom vieren we vandaag de dag nog steeds Poeriem, om te vieren dat het Joodse volk van de vernietiging werd gered. 

Deze mini-samenvatting doet eigenlijk geen recht aan het hele verhaal. Wil je een uitgebreidere versie in het Nederlands lezen? Klik dan hier. Zoek je een versie die net wat kindvriendelijker is? Klik dan hier. En als je de originele tekst wilt lezen, in het Hebreeuws of in/met Engelse vertaling, dan verwijzen wij je graag door naar Sefaria. 

Hoe vier je Poeriem?

Traditioneel gezien zijn er verschillende manieren om Poeriem te vieren. Daar hoort in ieder geval het lezen van het Poeriemverhaal bij. Deze tekst staat geschreven op een aparte rol (dus niet in de Torarol) die de Megilat Esther, oftewel Estherrol genoemd wordt. Het voorlezen daarvan is nog best een klus. Niet alleen vanwege het Hebreeuws, maar ook omdat de luisteraars heel veel lawaai dienen te maken wanneer de naam van Haman gelezen wordt. En die naam komt in het verhaal toch best vaak voor. Dat lawaaimaken gebeurt doorgaans met ratels. Een andere traditie is om het verhaal te spelen, in wat in het Jiddisch dan een Poeriemsjpiel genoemd wordt. 

Het is tijdens Poeriem ook traditie om elkaar slagmones, of Misjloach Manot, te geven. Dat zijn pakketten met eten en drinken die je aan je vrienden stuurt. Naast aan je vrienden denken is dit ook een dag waarop je geld geeft aan de armen. En het is de bedoeling dat je een feestmaal hebt tijdens Poeriem. Al deze tradities vinden hun oorsprong in het Esterverhaal, waar staat: “Daarom moesten ze er een vrolijke dag van maken en elkaar lekkere dingen sturen maar vooral de arme mensen niet overslaan” (9:22).

Kortom, het is vooral de bedoeling dat deze dag een feestje wordt met veel eten en drinken. Ook dat vinden we terug in het verhaal: in het begin van het verhaal geeft de koning een groot feest (misjté), wat misschien het beste vertaald kan worden als zuipfeest. En aan het einde van het verhaal wordt de Joden vooral opgedragen om voor altijd deze dag als een feestdag te herdenken.

Verkleden
Voor kinderen is het hoogtepunt van Poeriem vaak het verkleden. Deze traditie wordt niet genoemd in het poeriemverhaal en ook niet in latere rabbijnse bronnen. Waarschijnlijk is de traditie ontstaan in het Italië van de 14e eeuw, waar men zich verkleedde voor het carnavalsfeest. Ha’aretz schreef er een mooi artikel over. Desalniettemin is de traditie inmiddels onlosmakelijk aan Poeriem verbonden en het is (ja, ook voor de oudere kinderen onder ons) een superleuke traditie. Maskers horen ook bij verkleden, en het maken van maskers met je kinderen is een ontzettend leuke manier om poeriem te vieren. Kijk hier voor tips.

Eten en drinken

Welke Joodse feestdag draait niet om eten? Tijdens Poeriem zijn het vooral koekjes, die we Hamansoren noemen. Deze kennen we in Nederland in twee soorten, hamentaschen en kiesjeliesj. Wat is het verschil? Dat lees je hieronder.

Kiesjeliesj zijn krokant gefrituurd koekjes met poedersuiker, die van origine van Sefardische (Spaans-Portugese) oorsprong zijn, maar nu toch omgedoopt is tot typisch Joods-Nederlandse lekkernij voor tijdens Poeriem. Het is wel een even een werkje, veel rollen, maar dan heb je ook wat! Hier vind je een recept voor kiesjeliesj van de Joodse gemeente in Zeeland. Geen zin om er zoveel tijd in te steken? op de website van het JCK staat een makkelijker recept waar filodeeg gebruikt wordt. Check ‘m hier.

Hamantaschen zijn weer een ander soort koekjes (misschien zouden we Poeriem het koekjesfeest moeten noemen in plaats van lotenfeest). De hamantaschen hebben een andere vorm, namelijk driehoekig, zijn kleiner, moeten in de oven in plaats van in de pan met hete olie én deze koekjes hebben in tegenstelling tot de kiesjeliesj een vulling. De keuze voor de vulling is breed. Je kan kiezen voor maanzaad, dadels, chocolade, kaas… whatever you wilt eigenlijk. Over de uitleg waarom de hamantaschen driehoekig zijn, zijn meerdere verklaringen gegeven. Eén daarvan is dat Haman schijnbaar vroeger een soort driehoekige piratenhoed droeg wat het koekje symboliseert. Een andere verklaring is dat de hamantaschen (in Ivriet “ozné Haman” wat Hamansoren betekent) symbool staan voor het afsnijden van iemand’ oor. Dit was een bijkomende straf die de crimineel kreeg voordat die geëxecuteerd werd…tsja andere tijden. Heb jij na dit saillante detail nou nog steeds zin in zo’n koekje, kijk dan naar dit recept.

Drinken
Maar naast eten gaat Poeriem misschien vooral om drinken. Ad lo jada, wat Hebreeuws is voor tot je het niet meer weet. Ja, zoveel moet je drinken: tot je het verschil tussen goed en kwaad, tussen Mordechai en Haman niet meer kan zien. Dat drinken is ook echt een religieus gebod, een mitswa. Geen grap, het staat in de Talmoed. “Geniet, maar drink met mate” gaat voor deze dag dus niet op. Adlojada is ook de naam van de optocht of parade die in Israël georganiseerd wordt tijdens Poeriem. Drinken en parades, waar kennen we dat van?

Nieuwe Poeriems – Poeriem Katan

Poeriem gaat erover dat de Joden gered werden van de vernietiging. Het Joodse volk heeft helaas wel vaker te maken gehad met grote dreigingen en de Tweede Wereldoorlog is daarvan het meest recente voorbeeld. Niet gek dus dat Joden door de geschiedenis heen deze ervaringen door een ‘Poeriemlens’ hebben bekeken. Deze geschiedenissen waarbij het Joodse volk gered werd van de vernietiging hebben zij opgeschreven in speciale rollen, net als bij het verhaal van Esther gebeurt is. Deze rollen worden dan jaarlijks gelezen en er worden bepaalde tradities in acht genomen. Zo een ‘nieuwe Poeriem’ noemen we in het Hebreeuws Poeriem Katan, Kleine Poeriem. 

Zo werd in 1944 de Megilat Hitler geschreven in Casablanca. Op de website van Yad Vashem lezen we daar een mooi verhaal over. Maar we kennen ook een voorbeeld van veel dichter bij huis. David Curiel, een belangrijke Portugees-Joodse handelaar die in de 17e eeuw in Amsterdam woonde, overleefde een overval waarbij hij dodelijk gewond raakte. Het verhaal liet hij optekenen in een speciale rol, die tot op de dag van vandaag in de bibliotheek Ets Haim in Amsterdam ligt. Check hier een foto van de rol. Een artikel over de Curiel-rol dat verscheen in het tijdschrift van de Vereniging Hebreeuws lees je hier. Daar is ook de tekst van de rol in te vinden, in het Hebreeuws en in Nederlandse vertaling.

Feminisme

Poeriem zou je ook kunnen zien als een feestdag die bij uitstek verbonden kan worden aan het feminisme. De hoofdpersoon is hier immers een vrouw. Het is niet Mordechai die het Joodse volk redt, maar Esther. Dat de hoofdpersoon van een Bijbels verhaal een vrouw is, is redelijk uitzonderlijk. De satirische show The Jews Are Coming lijken wat betreft het feministisch karakter van Esther een andere mening te zijn toegedaan en maakten dit hilarische filmpje.

Maar het is misschien vooral Wasjtie, de eerste vrouw van koning Achasjwerosj, die een feminist avant la lettre lijkt te zijn. Wanneer de koning haar vraagt om voor hem en zijn gasten te komen dansen op zijn uitbundige feest, weigert zij. Zelfs wanneer dat betekent dat ze haar positie als koningin zou verliezen. Wasjtie houdt voet bij stuk. Ze wil zich niet laten bekijken door een stel aangeschoten mannen alsof zij een stuk vlees zou zijn. Op Myjewishlearning staat een mooi artikel over het poeriemverhaal vanuit een feministisch karakter. Je leest het hier.

Tot slot is het ook nog zo dat vrouwen in de orthodoxe traditie over het algemeen geen leidende functies mogen vervullen in een religieuze bijeenkomst. Een uitzondering vormt echter het lezen van de Estherrol, dat mogen vrouwen wél (aan elkaar) voorlezen. Een ervaring van een orthodoxe vrouw die dat doet, en wat dat voor haar betekent, lees je hier.