Waarom herdenk jij?

Wij hebben drie jongeren gevraagd waarom zij herdenken en wat herdenken precies voor hen betekent. Kijk hieronder de antwoorden van Yael (34), Dennis (25) en Rachel (22).

Yael (34) uit utrecht

Joodse identiteit

Kun je iets vertellen over jouw Joodse identiteit? Wat betekent Jodendom voor jou? 

Ik kom van een gemengd gezin—Joodse moeder, niet-Joodse vader. Wel ben ik in Israël opgegroeid, waardoor mijn Joods-zijn en mijn Joodse identiteit altijd vanzelfsprekend was: de feestdagen, de rituelen, zelfs de taal. Ik kende niks anders. Pas nadat we naar Nederland waren verhuisd moest ik erover na denken, vooral omdat ik het aan anderen moest gaan uitleggen: was ik Joods, en zo ja wat betekende dat, als ik niet gelovig was maar wel deels praktiserend? Als mijn moeder het was en mijn vader niet? Uiteindelijk betekent het Jodendom in elke fase van mijn leven toch iets anders: soms is het een lens waardoor ik mijn eigen achtergrond en geschiedenis kan begrijpen; soms is het een manier om mijn rol binnen een gemeenschap te begrijpen; soms is het iets wat mij buitensluit en soms iets waardoor ik tot een groep behoor. Het is een gesprek dat ik blijf hebben. Ik zie het als een inherent deel van wie ik ben, maar zeker niet onveranderlijk.

4 mei en Jom Hasjoa

Wat betekent herdenken tijdens 4 mei en Jom Hasjoa (de jaarlijkse dag voor de herdenking van de Sjoa) voor jou?

4 mei en Jom Hasjoa betekenen iets heel anders voor mij. 4 mei zie ik niet als een herdenking die voor mij is bedoeld. Tot de jaren 60 was 4 mei voor het herdenken van omgekomen Nederlandse militairen en verzetsstrijders. De toevoeging van de vermoorde Joodse gemeenschap, van de Sjoa, was een nagedachte. Ik voel dat nog steeds. Vaak gaat het gesprek over de bezetting, over sorry zeggen, over de misdaden van een ander uit een ander tijdperk, en zelden over wat het allemaal betekent voor ons in het hier en nu: hoe het Jodendom hier onzichtbaar is geworden, en waarom dat zo is, en hoe dezelfde patronen die de Sjoa in Nederland hebben toegestaan nog steeds bestaan en nog steeds toelaten dat mensen lijden, gemarginaliseerd en gediscrimineerd worden. 4 mei voelt voor mij vaak als een ‘cop-out’: 1 maal in het jaar 1 minuut stilte, en 5 mei dronken worden en weer vergeten.

Meegekregen

Heb je de manier waarop je naar herdenken kijkt van familie of vrienden meegekregen? Is dit iets wat over de jaren heen is veranderd?

Zeker van familie! Opgroeien in Israël heeft mijn relatie tot herdenken zeker gevormd. Veel van de nationale feestdagen zijn vormen van herdenking: Jom Hasjoa, zeker, maar ook zoiets als een Seider—een heel feestmaal met tig rituelen rondom het herdenken van de exodus. Ik denk dat zo een opvoeding mij bij voorbaat nostalgisch heeft gemaakt. Vaak aan het einde van een gezamenlijk iets—een vakantie, een project, zelfs een lange middagwandeling—vraag ik aan de ander: dus, wat was jouw lievelingsstuk? Het minste? Waar had je op gehoopt en wat veraste je? Ik ben ook uiteindelijk een schrijver geworden, dus ergens denk ik dat het erin is gebakken: terugkijken, er een verhaal van maken, ervoor zorgen dat je de goede en slechte dingen niet vergeet.

En qua verandering… Ik denk dat hoe meer je te herdenken hebt, hoe meer je meemaakt en leert te begrijpen waar je vandaan komt, wat je geschiedenis is—dat je ook anders leert terugkijken. Vorig jaar ben ik beide mijn grootouders verloren, binnen een week. Dat is een ander proces van rouw geweest van wat ik ooit heb gekend, en daarin is mijn herdenking van die week, en van mijn grootouders zelf, ook iets totaal nieuws voor mij. Hoe verwerk je dat, zoveel verdriet zo opgehoopt? Hoe geef je dat plek, wat voor een verhaal maak je ervan? Dit moest ik weer opnieuw leren. En dat zal blijven, denk ik

Andere momenten

Heb je ook andere momenten die voor jou in het teken staan van herdenken?

Misschien gek, maar elke grote Joodse feestdag die ik in Nederland moet vieren staat voor mij deels in het teken van het herdenken van de Sjoa . . . klinkt dramatisch, maar wat ik ermee bedoel is: ik voel me vaak onzichtbaar, als een Joods persoon in Nederland en dat onzichtbare komt vanwege een afwezigheid; een gemeenschap die er vroeger was en nu niet meer. De sporen zijn er nog: het Jiddische in de Nederlandse taal, een lege synagoge in bijna elke stad, het feit dat er met Pasen matzes te koop zijn in de winkels. En dus met Pesach, met Rosj Hasjana, en zeker met Jom Kipoer—wanneer ik gewoon moet werken, wanneer niemand om mij heen weet dat het een feestdag is en maar iedereen alles tof vindt en mazzel heeft en het over tsores heeft etc. etc.—kan ik niet anders dan herdenken. Wat er was, wat er niet meer is, en wat het betekent om de stille overgeblevenen te zijn.

Dennis (34) uit Leidschendam

Joodse identiteit

Kun je iets vertellen over jouw Joodse identiteit? Wat betekent Jodendom voor jou? 

Ik ben opgegroeid bij de LJG Den Haag, waar mijn familie jarenlang enorm bij betrokken was en nog steeds is. Mijn Joodse identiteit is door verschillende factoren gevormd. Net als vele generatiegenoten ben ik opgegroeid met wekelijkse Joodse les en ‘vrijwillige’ bezoeken aan diensten (bedankt mam). Ook was ik tijdens veel feestdagen in sjoel (synagoge) te vinden. Hoewel de vele bezoeken aan sjoel zeker hebben geholpen aan het vormen van mijn identiteit, is het grootste deel gevormd door de Joodse jeugdvereniging Haboniem. Vanaf mijn zevende bezocht ik daar een aantal weekenden en had het daar erg naar mijn zin, hoewel ik er daarna lange tijd niet meer naar toe ging. Na wat aandringen van mijn moeder – en na flink wat tegenstribbelen van mij – ben ik toch weer lid geworden en bleef ik bij Haboniem betrokken tot afgelopen zomer. Toen werd ik 25 en mocht ik geen lid meer zijn. Momenteel bezoek ik de sjoel af en toe en ben ik vrijwilliger bij de LJG. Je kan dus wel stellen dat mijn Joodse achtergrond een behoorlijk groot deel uitmaakt van mijn identiteit, die aanvullend wordt bepaald door verschillende aspecten buiten het Joodse wereldje, zoals mijn studie en andere activiteiten.

4 mei en Jom Hasjoa

Wat betekent herdenken tijdens 4 mei en Jom Hasjoa (de jaarlijkse dag voor de herdenking van de Sjoa) voor jou?

Hoewel het cliché klinkt, is de 4 mei herdenking toch het moment in het jaar dat ik even echt stil kan staan bij alles wat er in de Holocaust is gebeurd. Dit jaar ben ik ook gevraagd om de Vereniging van Kerken Leidschendam-Voorburg te assisteren met de organisatie van de lokale 4 mei herdenking. Binnen dit genootschap vertegenwoordig ik de Joodse gemeenschap van Den Haag. In het verleden legde de NIK en LJG altijd samen een krans, maar dat was het enige aandeel van de Joodse gemeenschap bij deze herdenking. Daar hoop ik dit jaar verandering in te brengen. Tevens heb ik afgelopen zomer de waanzinnige kans gehad om een groep jongeren van Haboniem twee weken door Polen te begeleiden. Gedurende deze reis hebben wij onder andere bezoeken gebracht aan de ghetto’s van Warschau en Krakau en aan het concentratiekamp Treblinka. Deze reis heeft enorm veel indruk gemaakt op mij en de jongeren die ik begeleide en het werd voor ons nog duidelijker waarom wij de Holocaust moeten blijven herdenken. 

Zelf herdenk ik tijdens 4 mei. Anderen doen dit tijdens Jom Hasjoa. Persoonlijk maakt het mij niet uit wanneer men stilstaat om te herdenken. Zolang je tenminste één moment hebt om echt stil te staan en na te denken over wat er is gebeurd, wat men is overkomen en welke lessen wij hieruit kunnen trekken.

Rachel (22) uit Amsterdam

Joodse identiteit

Kun je iets vertellen over jouw Joodse identiteit? Wat betekent Jodendom voor jou?

Mijn opa – de vader van mijn moeder – is Joods. Het Jodendom betekent verder niet veel voor mij, al vind ik het een mooie cultuur en religie. Ik ben agnostisch opgevoed, heb niets meegekregen van de Joodse tradities en mijn opa zelf is ook niet praktiserend. Ondanks zijn Joodse opvoeding in de Verenigde Staten (Brooklyn, New York) praat mijn opa nooit over zijn Joodse achtergrond en identiteit. Wel ben ik erg dankbaar dat er geen Joodse familieleden van mij zich in Europa bevonden tijdens de oorlog. Ik vind het wel een mooi aspect van onze familie. Mijn moeder heeft via haar Joodse grootouders een grote liefde voor Bijbelverhalen meegekregen en heeft ons daar wel wat van bijgebracht (onder andere mijn naam: Rachel was haar favoriete heldin).

4 mei en Jom Hasjoa

Wat betekent het herdenken tijdens 4 mei en Jom Hasjoa (de jaarlijkse dag voor de herdenking van de Sjoa) voor jou?

Een nationale herdenkingsdag waarbij we in heel Nederland stilstaan bij en respect betuigen aan alle slachtoffers (soldaten, burgers, Joden, etc.) van de Tweede Wereldoorlog. Ik vind herdenken een belangrijk onderdeel binnen onze cultuur en belangrijk dat we jaarlijks blijven stilstaan bij grote gebeurtenissen als deze – de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust. Opdat dit nooit meer zal gebeuren.

Wat betreft Jom Hasjoa: ik heb nog nooit van deze dag gehoord, dus het betekent niets voor mij.

Meegekregen

Heb je de manier waarop je naar herdenken kijkt van familie of vrienden meegekregen? Is dit iets wat over de jaren heen is veranderd?

Ik denk dat ik dit wel heb meegekregen van mijn familie. Al mijn hele leven hangen we elk jaar op 4 mei de vlag halfstok en kijken we naar nieuws en programma’s met betrekking tot de oorlog. Dan staan we toch altijd even stil bij het gelukkige feit dat mijn opa en zijn Joodse familie toen al lang en breed in de VS woonde, maar ook wat het voor ons kleinkinderen zou hebben betekend – met de Jodenvervolging van Hitler en de nazi’s – als wij in die tijd in Nederland hadden geleefd. Ook vertelt mijn oma (van mijn vaders kant, christelijk-gereformeerd) die een jonge tiener was tijdens de oorlog, vaak over haar herinneringen aan die tijd en de (niet-Joodse) jonge mannen die haar ouders lieten onderduiken in hun huis. Zelf vind ik het altijd al erg interessant om naar documentaires en films over de Tweede Wereldoorlog te kijken; zo krijg ik nieuwe informatie binnen over die tijd. Verder is het ook iets wat ik in mijn omgeving heb meegekregen, van mijn vrienden. Zo neemt iedereen van mijn leeftijdsgenoten de twee-minuut stilte op 4 mei erg serieus en wordt er veel gepraat met elkaar over de oorlog. Heel belangrijk voor mij is dat we, na de Dodenherdenking op 4 mei, op 5 mei weer uitbundig Bevrijdingsdag vieren, waarbij we juist de vlag weer helemaal uithangen en er een feestelijke stemming heerst.

Andere momenten

Heb je ook andere momenten die voor jou in het teken staan van herdenken?

De Nationale Bevrijdingsdag op 5 mei. In heel Nederland is het dan feest. Dit vind ik een heel belangrijk onderdeel van herdenken. Op 5 mei vieren we als samenleving het bevrijden van Nederland van Nazi-Duitsland in 1945, en ik denk dat veel mensen (of in ieder geval ik zelf) juist op Bevrijdingsdag ook denken aan alle personen die de oorlog hebben meegemaakt. Maar het leven en onze vrijheid moet gevierd en gekoesterd worden, dus juist Bevrijdingsdag vind ik een mooi onderdeel van onze Nationale Herdenking.