Kunnen Joden de overheid vertrouwen

Februari 2022

Identiteitskaart

Mijn oudtante wilde absoluut geen identiteitskaart. In 2005 werd de algemene identificatieplicht ingevoerd. Twee jaar later werden vingerafdrukken verplicht voor de aanvraag van een paspoort en identiteitskaart. Waarom deed ze zo moeilijk? Waarom wantrouwde ze de overheid zo erg? Waarom had ze zo’n bezwaar tegen het afnemen van vingerafdrukken? Mijn tienerbrein trok al snel de conclusie dat ze gewoon een koppige oudere was. Omdat ze dat ook vaak was.

Maar dit wantrouwen in de overheid komt door haar ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog, vertelde mijn moeder mij. Als jonge Joodse vrouw moest ze vanuit Amsterdam onderduiken in Brabant. Na haar terugkeer in de kille hoofdstad bereikte haar het nieuws over al haar vermoorde familieleden. De rest van haar leven zou getekend zijn door deze verschrikkingen.

Wantrouwen

De vervolging en genocide waar zij en haar familie mee te maken had, kon enkel en alleen uitgevoerd worden met steun van Nederlandse buren, politieagenten, ambtenaren, notarissen, politici, rechters et cetera et cetera. Het verraad van de Europese Joden werd door de nazi’s geïnstigeerd, maar mede mogelijk gemaakt door collaboratie in alle lagen van de samenleving.

Het wantrouwen van mijn oudtante was niet onredelijk, maar logisch. Ze had meegemaakt hoe de Nederlandse overheid veranderde van beschermer van zijn ingezetenen, naar een vehikel voor Jodenvervolging. Ook de ‘ausweis’ (identiteitsbewijs) die onder de Duitse bezetter werd ingevoerd, blijft in ons collectief geheugen gegrift.

Misschien ben ik zelf ook wel beïnvloed door die familiegeschiedenis – ik weet het eigenlijk wel zeker. Het was verstikkend om het Nationaal Archief in te duiken en te lezen over mijn overgrootvader Siegfried. Hij werd als Jood gezien als staatsvijand. Dat rechtvaardigde het onteigenen van zijn overgebleven eigendommen na zijn vlucht naar Engeland. Het is surrealistisch hoe Nederlandse ambtenaren en notarissen zo procesmatig, zo precies en zo vanzelfsprekend deze onteigeningen uitvoerden. De Duitse bezetting slaagde erin een bureaucratie te ontwikkelen die slaafs nazimisdaden mogelijk maakte. Welke gedachten gingen door het hoofd van zo’n Nederlandse ambtenaar die zo’n brief ondertekende met ‘Heil Hitler’?

Dit verraad van familieleden tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft mij helaas geleerd om wantrouwend te zijn naar de samenleving. Je kunt niet achteroverleunen en ervanuit gaan dat een omgeving waar je je veilig waant, nooit zou kunnen omslaan in een omgeving die jou als vijand beschouwt. Je moet daarnaast altijd een plan B hebben, zoals het plan B van mijn overgrootvader Siegfried Engeland was. Ik schaamde mij voor dit wantrouwen: ‘Ik ben toch zelf niet verraden? Inderdaad niet! Het gaat in Nederland toch nooit omslaan? Nee, joh, we hebben toch geleerd van het verleden? Ja, natuurlijk!’

Toch herken ik dit gevoel bij veel (jonge) Joodse Nederlanders. Ik lijk niet de enige te zijn die dit gevoel heeft. Dat lucht op. Tegelijkertijd ziet de pessimist in mij verschillende alarmerende gebeurtenissen bij de overheid en in de politiek, die misschien wel bij de Joodse gemeenschap met meer argwaan (zouden moeten) gevolgd worden. Ik noem drie voorbeelden.

Politiek en de Joden

De laatste jaren zie je dat het vertrouwen in de overheid en de politiek afbrokkelt. Natuurlijk door de kwestie-Omtzigt en de Groningse aardbevingen. Maar hier spant de Toeslagenaffaire de dubieuze kroon. De Belastingdienst dreef veelal kwetsbare Nederlanders in het nauw. Daarbij werden wetten, regels en elke fatsoensnorm overschreden. De slachtoffers maakten geen schijn van kans tegen de machtige bureaucratie die recht tegenover hen stond. De gevolgen voor deze families waren en zijn desastreus. Vervolgens duurde het jaren voordat de omvang van dit schandaal het oppervlak bereikte.

Verder zie je hoe onstuimig de omgang met Joden in het publieke debat is. Aan zowel de rechter-, als de linkerkant van het politieke spectrum wisselt de stemming rondom Joden geregeld. Aan de ene kant heb je links-progressieve mensen die twijfelen of Joden een onderdrukte minderheid zijn of een geprivilegieerde, rijke, hoogopgeleide, witte minderheid. Deze besluiteloosheid zie je vooral in de woke beweging, maar ook in het midden.

In Amsterdam gold er bijvoorbeeld jarenlang een soort Joods-islamitische wafelijzerpolitiek. Voordat de aanslagengolf in Europa van 2014/2015 begon, waren sommige linkse partijen in de Amsterdamse gemeenteraad kritisch op de financiering van beveiliging van Joodse instellingen. ‘Waarom worden Joodse instellingen financieel ondersteund bij beveiliging, en islamitische niet?’ leek de gedachte bij sommigen. De beveiliging van Joodse instellingen was een soort privilege, die ook zou moeten gelden voor islamitische instellingen, los van de verschillen in dreigingsniveau. Sinds ‘Kopenhagen’, ‘Brussel’, ‘Parijs’ en ‘Halle’ wordt de beveiliging gelukkig niet meer gezien als een Joods privilege, maar als bittere noodzaak. Maar na hoeveel jaar zonder grote aanslagen zien politici beveiliging van Joodse instellingen weer als een privilege?

Aan de rechterkant is Baudet opvallend. Hij paradeerde bij het Midden-Oostdendebat van het CIDI in 2018 nog rond als beschermheer van het Joodse volk. Dat leek aan te slaan. Hetzelfde CIDI sloeg recent de armen ineen met Sjoa-overlevenden met een kort geding tegen Baudet. Forum is veranderd van een schijnbaar pro-Joodse partij naar eentje die anti-Joodse sentimenten aanwakkert op subtiele – en niet zo subtiele manieren.

Wees realistisch. De geschiedenis zal zich niet zomaar herhalen. Wees ook waakzaam. De wind kan zomaar anders waaien.

Jurriaan Limburg (1990) is lijsttrekker in Amsterdam-Zuid, en co-campagneleider voor het CDA Amsterdam bij de gemeenteraadsverkiezingen.