De (im)perfecte Jood

Tekst/foto: Noa | februari 2025

Wie is de perfecte Jood? Het lijkt een onmogelijke vraag, alsof er één vastomlijnd antwoord zou bestaan. Toch houdt deze vraag mij de afgelopen tijd bezig. Soms heb ik het gevoel dat er een stil gevoeld spanningsveld in de Joodse gemeenschap heerst. De zoektocht naar de ‘perfecte Jood’ raakt aan fundamentele thema’s: identiteit, traditie, en de menselijke neiging om te vergelijken. Maar bestaat die perfecte Jood eigenlijk wel?

Hoe ik ‘Joods ben’ wordt mij vaak gevraagd tijdens sessies van het project Leer je Buren Kennen. Een project vanuit de Liberaal Joodse Gemeente waarbij er scholieren kennis komen maken met Joden en het Jodendom om zo stereotyperingen en vooroordelen te minderen. “Ben jij dan minder Joods voor andere Joodse mensen?” of “dus jij bent strenger dan hij is?”, zijn vragen die ik beantwoord. Telkens weer zet het me, tijdens het beantwoorden van de vraag, aan het denken: wat voor mij het Jodendom is, is voor de ander weer anders. Het Jodendom kent dan ook een rijke en complexe traditie, vol regels, gebruiken en teksten die ruimte laten voor interpretatie. Tradities die per familie verschillen, omdat deze generaties door gevormd zijn. Toch is juist die diversiteit soms een bron van onzekerheid. Hoe je je Joods-zijn invult, verschilt enorm van persoon tot persoon. De een vindt zingeving in de dagelijkse naleving van halacha, terwijl een ander Joods-zijn ziet als een culturele identiteit, los van religieuze verplichtingen. Is de een beter Joods dan de ander?

Het probleem ontstaat vaak wanneer die verschillen in interpretatie worden beoordeeld als ‘goed’ of ‘fout’. Een liberale Jood kan zich soms onbegrepen voelen door orthodoxe familieleden, terwijl een traditioneel opgevoede Jood zich wellicht ongemakkelijk voelt in een omgeving waar kosjer eten of sjabbat minder strikt wordt nageleefd. Dit heb ik zelf ook ervaren toen mijn orthodoxere oom uit Wenen overvloog om bij mijn batmitswa in de LJG te zijn. Toen mijn zusje 2 jaar later haar batmitswa deed, besloot hij niet te komen. “Ik voelde mij er niet prettig bij.” Uiteraard is dit oké, maar roept dit spanningsveld ook de vraag op: wie bepaalt de norm? Moet je alles naleven om als ‘goed’ Joods te worden gezien, of is er ruimte voor eigen invulling zonder oordeel?

Vorig jaar heb ik mijn bachelor Psychologie afgerond en ik vind het leuk om daar even op terug te grijpen. Iets wat me bijstaat is de zogenaamde ‘in- en outgroup theorie’. Deze theorie beschrijft hoe mensen groepen vormen door onderscheid te maken tussen de eigen groep (ingroup) en andere groepen (outgroup). Dit mechanisme speelt een belangrijke rol bij sociale identiteit en groepsdynamiek en zo ook in de Joodse gemeenschap. Ja, we zijn “één Joodse gemeenschap, omdat we allemaal Joods zijn”, maar in werkelijkheid weten we ook dat binnen één gemeenschap er allemaal subgemeenschappen zijn en er dus ook in- en outgroup-dynamiek is. Binnen de gemeenschap zelf kan er een sterke drang bestaan om te definiëren wie ‘erbij hoort’ en wie niet. Dit wordt versterkt door historische en sociale factoren: na eeuwenlange vervolgingen en uitsluiting is het begrijpelijk dat er een sterke groepsidentiteit is ontstaan. Maar die focus op ‘binnen’ en ‘buiten’ kan ook leiden tot uitsluiting, zelfs binnen de gemeenschap. Een goed voorbeeld hiervan is de discussie rondom Joden die niet van beide ouders Joods zijn, of die via niet-traditionele wegen Joods zijn geworden. In sommige gemeenschappen worden zij niet als volwaardig geaccepteerd. Tegelijkertijd kan iemand die volledig volgens de tradities leeft, maar minder ‘vroom’ oogt, ook het gevoel hebben dat hij zich moet bewijzen. De behoefte aan een afgebakende identiteit is begrijpelijk, maar leidt ook tot een lastige vraag: waar ligt de grens? Wanneer wordt diezelfde identiteit beperkend in plaats van verbindend? Moeten we ons niet juist richten op wat ons bindt, in plaats van op de verschillen?

Een andere bron van spanning is de vraag of het ‘anders doen’ per definitie slecht is. In veel gemeenschappen, Joods of niet, wordt anders handelen vaak gezien als een afwijking van de norm – en afwijkingen roepen vaak weerstand op. Maar in hoeverre is dat terecht? Neem een Joodse vrouw die ervoor kiest om een rabbijn te worden, of een jongere die besluit sjabbat op een manier te vieren die afwijkt van de familietraditie. Is dat minder waardevol dan de traditionele interpretaties? Het antwoord hangt af van je perspectief. Voor sommigen is het behouden van traditie het hoogste doel; voor anderen is het belangrijker om traditie op een manier te beleven die aansluit bij hun persoonlijke overtuigingen en leefwereld. Het idee dat anders doen per definitie slecht is, gaat voorbij aan een belangrijke kernwaarde van het Jodendom: discussie en interpretatie. Iets wat we terugvinden in de Talmoed: een verzameling van meningen, discussies en zelfs onenigheden. Het feit dat er ruimte is voor meerdere zienswijzen binnen dezelfde traditie benadrukt juist dat perfectie niet geschreven staat en daarmee niet eenduidig is.

Om te eindigen met de beginvraag van mijn column: bestaat de perfecte Jood? Het simpele antwoord is waarschijnlijk ‘nee’. Perfectie is een illusie, een ideaal dat verandert afhankelijk van wie het bekijkt. Wat voor de een perfect is, kan voor de ander onvolmaakt zijn. Misschien moeten we de vraag herformuleren: is het belangrijk om perfect te zijn? Het Jodendom heeft mij geleerd dat het juist de intentie en de inspanning zijn die tellen. Het idee van tikkoen olam, het ‘herstellen van de wereld’, benadrukt dat het leven gaat om groeien en verbeteren, niet om foutloos zijn. Dus de perfecte Jood bestaat niet, maar de waardevolle Jood wel; iemand die leeft met toewijding, met ruimte voor zichzelf en voor anderen, en met een open blik op wat Jodendom kan betekenen. En misschien is dat precies wat ‘perfectie’ in het Jodendom inhoudt: de bereidheid om imperfect te zijn.

Mijn naam is Noa en ik ben met trots Amsterdams eerste burger van deze eeuw! Verder heb ik mijn bachelor psychologie afgerond en ben ik werkzaam als fotograaf.