Twee Tweede Wereldoorlogen

Enkele weken geleden overleed de vader van mijn vriend relatief onverwachts. Een paar dagen eerder was hij naar een verpleeghuis in Doorn verhuisd, waar hij al snel corona bleek te hebben. Nauwelijks een week na zijn overlijden stonden wij al met een groep familie en vrienden zijn voormalige woning leeg te ruimen. Voortvarend gingen wij aan de slag met het opvouwen van kleding in dozen voor minder bedeelden, boeken verdelen, kasten afbreken en ritjes naar de kringloop en stort. Terwijl ik midden tussen zijn spullen stond realiseerde ik mij hoe volstrekt anders de omgang met de oorlog was in mijn jeugd, dan bij mijn oer-Hollandse niet-Joodse vriend. Waar oorlog bij hem thuis met zijn vaders hobby’s verweven was, was het bij ons afwezig en beladen. Een verschil en misschien wel een stukje Joodse identiteit waar ik eerder niet bewust van was.

Het verschil

De vader van mijn vriend was hobbyman en een verzamelaar. Enkele van zijn grootste passies waren trompet spelen en het verzamelen van historische militaria, met name uit de Tweede Wereldoorlog. De ze passies combineerde hij door het spelen en doceren van militaire muziek, het verzamelen van leger-miniaturen, vele historische legeruniformen en natuurlijk films en boeken over de Tweede Wereldoorlog. De vrienden die zijn huis hielpen leegruimen kende hij via zijn passie voor militaire muziek en gezamenlijke muziekoptredens. Terwijl ik omringd was met boeken en films over de oorlog, een uitgebreide verzameling mini legervoertuigen, zware, oude legeruniformen en mensen die deze interesse deelden, voelde ik mij vervreemd door de luchtige omgang met dit thema.

Bij ons thuis waren er helemaal geen boeken en films over de oorlog. De oorlog was verdacht afwezig. Dat was geen toeval realiseer ik mij nu: het werd actief geweerd. Zo mochten wij geen kleren met legerpatroon dragen en niet bij de scouting. Het scouting-uniform deed mijn ouders namelijk aan een zekere Duitse jeugdbeweging denken. Weken voor de jaarwisseling begon mijn moeder bij het geluid van knallend vuurwerk al over bommen.

Impact van de oorlog

Tegelijkertijd wist ik op jonge leeftijd al dondersgoed dat de Tweede Wereldoorlog iets met mijn familie te maken had. Rond mijn tiende las ik in de bibliotheek alles wat los en vast zat over de Holocaust, van kindvriendelijke boeken van Ida Vos tot historische boeken van de volwassenen afdeling over naziarts Josef Mengele. Obsessief wilde ik alles weten, ook het meest gruwelijke. Als gevolg daarvan had ik tot diep in mijn studententijd soms nachtmerries, waarin ik zwart wit afbeeldingen van concentratiekampen zag.

Nog steeds word ik bijna dagelijks, impliciet of expliciet, met de gevolgen van de oorlog op de Joodse gemeenschap geconfronteerd. Dit is bijvoorbeeld heel concreet door de vele synagoges die niet meer gebruikt worden in allerlei dorpen en steden in Nederland. Of door het gebrek aan Joodse opvoeding en kennis onder zoveel Joden van de tweede generatie, omdat hun ouders het niet meer durfden of wilden doorgeven. Dit zijn maar enkele zeer oppervlakkige voorbeelden, de emotionele impact op vele gezinnen laat ik nu buiten beschouwing. Ondanks deze grote impact wil ik graag (en velen met mij) dat Joods zijn minder overschaduwd wordt door de Holocaust. Dit heeft tot gevolg dat ik een opdracht voel om mij actief op te stellen in de Joodse gemeenschap, Joodse kennis op te doen en hopelijk ook op positieve wijze door te geven.

Paradox

In mijn jeugd stond oorlog gelijk aan de Holocaust en de Holocaust gelijk aan de oorlog. Nog steeds is in mijn hoofd weinig ruimte voor andere aspecten van de Tweede Wereldoorlog, zoals het lijden van gewone burgers, de tewerkstellingen, het verzet of de gebeurtenissen in Indonesië. Noem het een lichte vorm van vermijding, maar als er een documentaire, krantenartikel of tentoonstelling is over de Tweede Wereldoorlog sla ik die liever over. Dit heeft tot gevolg dat ik misschien wel een soort Joodse tunnelvisie op de Tweede Wereldoorlog heb die niet actief wordt verbreed.

Het was voor mij met deze blik dan ook vervreemdend om mij plots te midden van mensen te bevinden voor wie het militaire geen beladen thema maar een luchthartige passie is; die voor hun hobby oude legeruniformen verzamelen en aantrekken voor optredens. Ook merk ik dat zij andere accenten leggen in hun aandacht voor de Tweede Wereldoorlog. Zo vond ik tussen de boeken over de Tweede Wereldoorlog bij de vader van mijn vriend niets over de Jodenvervolging of de concentratiekampen, terwijl dit voor mij juist zo centraal staat.

De paradox is dat zowel ik als deze mensen wekelijks, zo niet dagelijks impliciet met de Tweede Wereldoorlog bezig zijn, maar dat dit twee compleet verschillende Tweede Wereldoorlogen lijken…

Zohar (1994) heeft Religiewetenschappen gestudeerd en is inmiddels ruim een jaar werkzaam als beleidsmedewerker bij het Sinai Centrum. Zohar schrijft als Freyda-columniste over de Joodse tradities en hoe zij haar Jodendom beleeft.