Joods zijn: verbinding en eenzaamheid

Deze column gaat niet over mij, maar over allerlei Joden die ik de laatste tijd heb ontmoet op een vrijdagavond en op een festival. Ik wil hier iets van delen omdat dit samen de variatie in de Joodse gemeenschap laat zien. En mij blijft verrassen en verbazen…..

Afgelopen vrijdagavond was ik weer eens naar een shabbat-maaltijd bij Chabad. Wat ik daar zo leuk aan vind is de mix van mensen die je in één avond ontmoet. Het is vaak een mengeling van jong en oud, meerdere nationaliteiten en van orthodox tot seculier.

Antisemitisme in Mexico

Die avond raakte ik in gesprek met een Mexicaanse vrouw. Zij vertelde– tot mijn verbazing- over gigantisch antisemitisme in Mexico. Zelfs de overheid stelt publiekelijk dat de Joden de maffia en Mexico City aansturen, vertelde zij. Van oudsher kiest een deel van de gemeenschap in Mexico om haar identiteit te verbergen en een soort dubbelleven te leiden: crypto-Joden of Marranos noemde ze dat. Een ander deel wil juist zichtbaar Joods leven. Zij kwam uit een familie met een sterke Joodse identiteit en is zelfs in het Ladino opgevoed. Op de basisschool leerde zij pas Spaans, wat ze dus haar hele leven met een gek ouderwets accent heeft gesproken. Dit zichtbaar Joods zijn heeft binnen haar familie echter ook zijn tol geëist. Zo vertelde zij dat de laatste publiekelijk moord vanwege iemands Joodse identiteit in Mexico, familie van haar was enkele generaties terug. Later in haar leven is deze vrouw in de stad gaan studeren en haar Joodse identiteit gaan verbergen. Verborgen Joden kunnen elkaar onderling dan wel weer herkennen aan kleine uitdrukkingen, bepaalde achternamen of gemeenschappelijke Joodse kennissen legde zij uit. Op haar werk aan de universiteit wist zij van meerdere collega’s dat ze in het geheim Joods zijn, maar toen zij haar Joodse identiteit openlijk deelde, verloor ze haar baan. Nog steeds verbergt zij in Nederland op haar werk haar Joodse achtergrond. Het Joods zijn is dus gedeeltelijk een last, maar zij put hier ook kracht uit. En vanwege haar Joodse identiteit bouwt ze in Nederland contacten op via de mensen die ze ontmoet op dit soort avonden.

Tijdens deze avond werd iedereen uitgenodigd zich even voor te stellen. Een Russich-Oekraïens-Joodse vluchteling uit Ter Apel vertelde dat hij eindelijk zijn verblijfsvergunning had gekregen. De vrouw van de rabbijn liet weten dat wij wel konden helpen bij het vergaren van inboedel, zodra hij een woning toegewezen had gekregen. Te zijner tijd zouden wij dan wel een oproepje krijgen of we spullen over hebben… Ook hier biedt de Joodse identiteit iemand een ingang naar contacten, gezelligheid en praktische hulp in een vreemd en ver land.

Verbinding

Tijdens het voorstelrondje benoemde een van de Israëlische studentes hoe bijzonder ze het vond om zo in het buitenland met allemaal andere Joden uit andere landen je zo vertrouwd en verbonden te voelen. Dit past ook bij hoe ik mijn Joodse identiteit beleef: als iets wat gaat over samen zijn. Joods zijn is voor mij ook, dat je iets gemeenschappelijks hebt met mensen die je totaal niet kent uit een ander land en een andere cultuur. Op vakantie probeer ik soms bij een Joodse gemeenschap langs te gaan met Sjabbat. Vaak lukt dit en is het ijs- vanwege de gemeenschappelijke thema’s als Israel, het onderdeel zijn van een minderheid en antisemitisme- snel gebroken.

Eenzaamheid

Soms is Joods zijn echter ook eenzaam. Dit realiseerde ik me enkele weken geleden op een festival. Daar zag ik namelijk een man die een Magen David (davidster) droeg. Tsja, wat zeg je tegen iemand die een davidster draagt? Maak je contact of laat je het? Ik besloot maar iets te doen en zei dus grappend: ‘Hey Mede-Jood’. En zo raakten we in gesprek….

Deze man bleek Joods te zijn, maar compleet zonder Joodse kennis te zijn opgevoed. Voor de oorlog was zijn familie al seculier en na de oorlog zijn er geen Joodse tradities meer doorgegeven. Dit jaar had hij zich voorgenomen zich in zijn Joodse achtergrond te verdiepen. Dit doet hij door vooraf aan elke Joodse feestdag informatie over die feestdag op het internet op te zoeken. Vervolgens kiest hij ‘iets’ uit deze informatie wat hem aanspreekt om te doen. Met Poeriem is hij zich bijvoorbeeld samen met zijn Joodse oma gaan verkleden en aanstaande Chanoeka gaat hij voor het eerst Latkes bakken. Best een creatieve en persoonlijke manier om je in je achtergrond verdiepen. Hij zei nog: ik wil de oorlog niet van alles de schuld geven, maar wat mij wel echt is ontnomen is een laagdrempelige manier om met mijn achtergrond in aanraking te komen…

Ik vond het opvallend dat hij dit in zijn ‘eentje’ doet, zonder enig contact met de Joodse gemeenschap. Zo compleet anders dan hoe ik mijn Joodse leven leid. Hij bleek, buiten zijn familie, eigenlijk geen Joden te kennen. Vanwege zijn geaardheid, durft hij geen contact op te nemen met de Joodse gemeenschap. Hij wil niet terug de kast in, maar weet niet of hij dan wel welkom is… Een pijnlijke situatie. Achteraf bedacht ik me pas dat ik hem had moeten wijzen op het bestaan van Freyda, die actief aandacht schenkt aan dit thema..

Al deze verhalen zetten mij aan het denken. Over hoe Jodendom internationaal laagdrempelig verbindt, maar lokaal ook juist ook eenzaam of zelfs onveilig kan zijn.

Zohar (1994) heeft Religiewetenschappen gestudeerd en is werkzaam als beleidsmedewerker bij het Sinai Centrum. Zohar schrijft als Freyda-columniste over de Joodse tradities en hoe zij haar Jodendom beleeft.